اجرای قانون هوای تمیز در سال 1970 به آژانس نو بنیاد حفاظت محیط زیست (EPA) محول گریدید. قانون به وضع استانداردهای درجه اول و دوم کیفیت هوای محیط زیست پرداخت. استانداردهای اولیه متکی بر معیارهای کیفیت هوا ، برای حفظ سلامت عموم مردم ، دامنه وسیعی از ایمنی را در نظر میگیرد. در حالی که استانداردهای ثانوی که آنها نیز متکی بر معیارهای کیفیت هوا باشند ، که برای حفظ رفاه عموم انسان ها ، به علاوه گیاهان ، جانوران ، اموال و دارائی های انسان ها هستند.اصلاحات قانون هوای تمیز به سال 1977 به تقویت باز هم بیشتر قوانین موجود پرداخته است. اگر چه این امکان وجود دارد که تغییرات بیشتری نیز انجام شود، کاملا محتمل است که کنترل آلودگی هوا برای ایجاد شرایطی که تحت آن هوا برای نسل های آینده تمیزتر و سالمتر نگاهداشته شود، از حمایت بیشتر عامه مردم برخوردار شود.
آلودگی محیط زیست از منابع گوناگون صورت میگیرد. با پیشرفت تمدن بشری و توسعه فنآوری و ازدیاد روز افزون جمعیت ، در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام آلودگی در هوا و زمین روبرو شده است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید میکند. بطوری که در هر کشور حفاظت محیط زیست مورد توجه جدی دولت مردان است. امروزه وضعیت زیست محیطی به گونهای شده است که مردم یک شهر یا حتی یک کشور از آثار آلودگی در شهر یا کشور دیگر در امان نیستند.
برفی که در نروژ میبارد مواد آلایندهای به همراه دارد که منشا آن از انگلستان و آلمان است. یا باران اسیدی در کانادا نتیجه مواد آلایندهای است که منشا آنها از ایالات متحده است. در آتن گاهی مجبور میشوند به علت آلودگی شدید هوا کارخانجات را تعطیل و رفت و آمداتومبیل ها را محدود کنند. شهرهای دیگر دنیا مانند مکزیکوسیتی ، رم و تهران نیز با مشکل آلودگی هوا دست به گریبانند. آلودگی دریاها ، رودخانهها ، دریاچهها و اقیانوس ها و جنگل ها نیز موضوع بحث جدی میباشند.
سرزمین ایران با مساحتی معادل 195/648/1 کیلومتر مربع به عنوان هفدهمین کشور وسیع جهان، بخشی از گسترة جغرافیایی ایران زمین است که در غرب آسیا بین دریای معتدل خزر (مازندران) و دریای گرم و نیمه گرمسیری عمان و خلیج فارس (دریای پارس) قرار دارد. نجد ایران که با نام فلات ایران شناخته شده است، پیشینه زمین شناسی و موقعیت چغرافیایی ویژه، چشم اندازهای بیکرانی از رشته کوههای عظیم، جنگلهای پهناور، بیابانهای لمیزرع، دشتهای حاصل خیز و تالابهای بزرگ و کوچک بسیاری دارد و این گونه شرایط اقلیمی متنوع را پدید آورده است. در حوزه خلیج فارس حداکثر گرمای هوا به 52 متر پایین تراز سطح دریاهای آزاد است، در حالی که در میان کوههای ایران، بیش از یکصد قله با ارتفاع بالای چهارهزار متر و قله دماوند با 5671 متر دیده میشوند.
- ریخت شناسی عمومی
ایران سرزمین مرتفعی است که در بخش میانی کمربند چین خورده آلپ- هیمالیا قرار دارد. این رشته ارتفاعات عظیم که از اروپا تا آسیای مرکزی ادامه پیدا میکند، در ایران به دو شاخه کوههای البرز تقسیم میشود. شاخه جنوبی، رشته زاگرس را میسازد. این رشته در جنوب شرقی به صورت سدی، تمام سواحل خلیج فارس را می پوشاند تا به رشته مکران وصل و وارد خاک پاکستان شود.
شاخنه شمالی، رشته البرز را به وجود آورده است که از شمال، حوزه داخلی را از دریای مازندران و پس از اتصال به رشته کوه کپه داغ که امتداد شمال غربی- جنوب شرق دارد از صحرای قره قوم و خوارزم جدا میکند، در این نواحی قسمتی از رشته کوههای خاوری ایران با راستای شمالی –جنوبی که بین بلوک هلمند (هیرمند) در شرق قرار دارد از شمال به کفههای خواب و از جنوب به رشته مکران میرسد و حصار اطراف حوزه مرکزی ایران را کامل میکند.
رشته سوم، در قسمت میانی رشته البرز و زاگرس با راستای شمال غربی- جنوب شرقی در داخل پهنه فلات مانند مرکزی، ضمن برخوورد با هستههای وجود مرکز ایران، اشکال متنوعی از حوزههای بسته یا دریاچهای به وجود میآورد که ریخت شناسی کنونی دشتهای اخلی را شکل داده است.
به طور کلی رشته کوههای البرز و زاگرس و کوههای فلات مرکزی کشور را از نظر توپوگرافی (پستی و بلندی) به بخش های عمده زیر تقسیم می کند:
1. مناطق کوهستانی که شامل نواحی زیر پوشش دو رشته کوه اصلی و دیگر کوههای واقع در فلات مرکزی است.
2. فلات مرکزی که میان رشته کوههای مذکور قرار گرفته و در آن بزرگترین کویرهای ایران؛ دشت کویر و کویر لوت و نیز دشتهای آبرفتی حوزههای آبریز بسته، دریاچهها و نمکزارهای متعدد دیده میشود.
3. منطقه خوزستان که ادامه دشت بین النهرین است و هم چنین دشت های ساحلی جنوب ایران که در سواحل خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد.
4. مناطق ساحلی دریای خزر که به وسیله دیواره عظیم البرز، از سایر نقاط کشور تفکیک شده است.
دود یکی ازقدیمیترین آلایندههای هوا است که برای سلامت موجودات زنده مضراست.زمانی که دودناشی از آتش حاصله ا سوختن چوب توسط ساکنین اولیه غارها جای خود رابه دود ناشی از کورههای زغال سوز در شهرهای پر جمعیت داد، آلودگی هوا ،به قدری افزایش یافت که ، زنگ خظر برای برخی ازساکنان آن شهرها به صدا درآمد. در سال 61 بعد از میلاد ، "سنکا" (Seneca) فیلسوف رومی ازهوای روم به عنوان هوای سنگین واز دودکش های هود باعنوان تولید کننده بوی بدنام برد.
در سال 1273 میلادی ، "ادوارد اول" پادشاه انگلستان عنوان کرد که هوای لندن به حدی با دود و مه آلوده شده است و آزار دهنده است که از سوختن زغال سنگ دریایی جلوگیری خواهد کرد. علی رغم هشدار پادشاه مذکور ، نابودی گسترده جنگل ها ، چوب را تبدیل به یک کالای کمیاب نمود و ساکنان لندن را وادار ساخت تا به جای کم کردن مصرف زغال سنگ به میزان بیشتری از آن استفاده کنند.تا سال 1661 میلادی یعنی بیش از یک قرن بعد ، تغییر قابل ملاحظهای در آلودگی هوا بوجود نیامد. چاره جویی و پیشنهادات عبارت بودند از برچیدن تمامی کارخانههای اطراف شهر لندن و بوجود آمدن کمربند سبز در اطراف شهر. بالاخره این چاره جوییها کارساز شد
غار و چاه همواره جذابیتهای شگفت انگیزی برای انسان داشته است. شاید این جاذبه به علت متفاوت بودن محیط چاه و غار با دیگر محیطهای پیرامون باشد.
درباره چگونگی پیدایش و دسته بندی غارها و چاهها چند نکته اساسی قابل تأمل است.
علل پیدایش
دی اکسید کربن موجود در جو که نتیجه فرآیند حیات است با آب موجود در هوا ترکیب شده و اسید ضعیفی به نام اسید کربنیک تولید میشود. این اسید به همراه بارشهای آسمانی، سنگهای آهگی را به آهستگی حل میکند و به مرور ایام حفرهای ایجاد میشود. این حفره اگر در سطح زمین ایجاد شود، چاه و اگر بر دیواره کوهها نمایان شود غار نام میگیرد. غارها همچنین ممکن است بر اثر حرکات درونی زمین که زلزله را پدید میآورند نیز نمودار شوند.
ترکیب اسید کربنیک ضعیف با آهک سبب تولید بیکربنات کلسیم میشود که ترکیبی بسیار ناپایدار است. و پس از آن که آب خود را از دست داد به کربنات کلسیم تبدیل شده به دو صورت جلوه میکند: اکر از بالا به پایین بچکد، استالاگتیت یا چکنده و اگر از پایین به بالا انباشته شود اسنالاگمیت یا چکیده را تشکیل میدهند. گاهی اوقات چکنده چکیده به هم پیوند میخورند و ستون را تشکیل میدهند که ارتفاع آن تا 17 متر نیز میرسد مانند غار اشکفت یزدان که نزدیک عقدا در استان یزد واقع است.
انواع غارها
غارها به طور کلی به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم میشوند. گروه نخست بر اثر فعالیتهای شیمیایی که شرح داده شد به وجود آمدهاند و گروه دوم با دخالت انسان و برای مقاصد خاص (نظیر عبادتگاه یا پناهگاه) ساخته شدهاند. نظیر غار نیاسر در کاشان و یا غار لنجرود که حوالی آشتیان واقع است.
غارهای طبیعی به دو گروه تقسیم میشوند: نخست غارهای خشک که اثری از رطوبت در آنها مشاهده نمیشود، مانند غار خفاشها در کرمانشاه و غارهای خیس که وجود رطوبت و آب در آنها مشهود است. این غارها به سه دسته مرطوب، مانند کتله خور در زنجان؛آبی، مانند غار علی صدر در همدان و یخی، مانند غار یخ مراد در گچسر گروهبندی میشوند. برخی از غارها نیز در هر دو دسته خیس و خشک قرار میگیرند. نمودار زیر دسته بندی غارها در ایران را در نگاهی گذرا نشان میدهد.
پراکندگی غارها
ویژگیهای زمین شناسی، چین خوردگیها و جوان بودن رشته کوههای زاگرس سبب شده بیشتر غارهای کشور در مناطق غربی پراکندگی داشته باشند، اما این بدان مفهوم نیست که کوههای شمالی، مرکزی و یا شرقی فاقد غار باشد.
برآوردها نشان میدهد که حدود1200 غار کوچک و بزرگ در ایران وجود دارد این در حالی است که معرفت 197 غار چاه مهم را فهرستوار معرفی کرده است.
در مجموعه غارهای ایران از قوری قلعه در 88 کیلومتری جاده کرمانشاه- پاوه با 3140 متر طول به عنوان طویلترین غار و بزرگترین غار آبی آسیا نام بده میشود.
پس از قوری قلعه غارهای کتله خور در زنجان و پرو در کرمانشاه به ترتیب با 2200 و 1300 متر طول دومین و سومین غار بلند ایران هستند. فراخترین دهانه غار ایران نیز غار رود افشان در فیروزکوه با دهانه 50 و ارتفاع 18 متر است.
یخچالهای قدیمی در ایران توسعه چندانی نیافتهاند، اما آثار آنها را میتوان در علمکوه، تخت سلیمان و زردکوه بختیاری مشاهده کرد. دماوند نیز به علت پدیدار شدن قله آتشفشانی بعد از توسعه یخچالی فاقد چنین چشم اندازی است.
یخچال فعلی عم کوه در گودی عمیق جای دارد که از آن زبانههای یخ به سمت شمال جریان یافته است. در تخت سلیمان حد زیرین برفهای دائمی 3400 متر اندازهگیری شده است. در دهانه آتشفشان کوه سبلان یخچال دائمی وجود دارد که زبانههایی از آن به سمت جنوب شرق جریان یافته است. دریاچه موجود در قله سبلان در نتیجه ذوب همین برفها به وجود آمده است. چکاد برفخانه در جنوب شیر کوه نیز محل یخچال دائمی است. برخی اعتقاد دارند که دامنههای شمالی قلههای سهند محل یخچالهای قدیمی کواترنر بوده به گونه ای که در دامنه آن رسوبات یخچالی قابل مشاهده است. در کوه سلطان (ارتفاعات سهند)نیز یخچالی در ارتفاع 3300 تا 3400 متر وجود دارد. در ارتفاعات کریم (واقع درمشرق سهند) نیز آثاری از یخچال دیده میشود