غار و چاه همواره جذابیت‌های شگفت انگیزی برای انسان داشته است. شاید این جاذبه به علت متفاوت بودن محیط چاه و غار با دیگر محیط‌های پیرامون باشد.
درباره چگونگی پیدایش و دسته بندی غارها و چاهها چند نکته اساسی قابل تأمل است.
علل پیدایش
دی اکسید کربن موجود در جو که نتیجه فرآیند حیات است با آب موجود در هوا ترکیب شده و اسید ضعیفی به نام اسید کربنیک تولید می‌شود. این اسید به همراه بارش‌های آسمانی، سنگهای آهگی را به آهستگی حل می‌کند و به مرور ایام حفره‌ای ایجاد می‌شود. این حفره اگر در سطح زمین ایجاد شود، چاه و اگر بر دیواره کوه‌ها نمایان شود غار نام می‌گیرد. غارها هم‌چنین ممکن است بر اثر حرکات درونی زمین که زلزله را پدید می‌آورند نیز نمودار شوند.
ترکیب اسید کربنیک ضعیف با آهک سبب تولید بی‌کربنات کلسیم می‌شود که ترکیبی بسیار ناپایدار است. و پس از آن که آب خود را از دست داد به کربنات کلسیم تبدیل شده به دو صورت جلوه می‌کند: اکر از بالا به پایین بچکد، استالاگتیت یا چکنده و اگر از پایین به بالا انباشته شود اسنالاگمیت یا چکیده را تشکیل می‌دهند. گاهی اوقات چکنده چکیده به هم پیوند می‌خورند و ستون را تشکیل می‌دهند که ارتفاع آن تا 17 متر نیز می‌رسد مانند غار اشکفت یزدان که نزدیک عقدا در استان یزد واقع است.
انواع غارها
غارها به طور کلی به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌شوند. گروه نخست بر اثر فعالیت‌های شیمیایی که شرح داده شد به وجود آمده‌اند و گروه دوم با دخالت انسان و برای مقاصد خاص (نظیر عبادتگاه یا پناهگاه) ساخته شده‌اند. نظیر غار نیاسر در کاشان و یا غار لنجرود که حوالی آشتیان واقع است.
غارهای طبیعی به دو گروه تقسیم می‌شوند: نخست غارهای خشک که اثری از رطوبت در آنها مشاهده نمی‌شود، مانند غار خفاش‌ها در کرمانشاه و غارهای خیس که وجود رطوبت و آب در آنها مشهود است. این غارها به سه دسته مرطوب، مانند کتله خور در زنجان؛آبی، مانند غار علی صدر در همدان و یخی، مانند غار یخ مراد در گچسر گروه‌بندی می‌شوند. برخی از غارها نیز در هر دو دسته خیس و خشک قرار می‌گیرند. نمودار زیر دسته بندی غارها در ایران را در نگاهی گذرا نشان می‌دهد.
پراکندگی غارها
ویژگی‌های زمین شناسی، چین خوردگی‌ها و جوان بودن رشته کوه‌های زاگرس سبب شده بیشتر غارهای کشور در مناطق غربی پراکندگی داشته باشند، اما این بدان مفهوم نیست که کوه‌های شمالی، مرکزی و یا شرقی فاقد غار باشد.
برآوردها نشان می‌دهد که حدود1200 غار کوچک و بزرگ در ایران وجود دارد این در حالی است که معرفت 197 غار چاه مهم را فهرستوار معرفی کرده است.
در مجموعه غارهای ایران از قوری قلعه در 88 کیلومتری جاده کرمانشاه- پاوه با 3140 متر طول به عنوان طویل‌ترین غار و بزرگ‌ترین غار آبی آسیا نام بده می‌شود.
پس از قوری قلعه غارهای کتله خور در زنجان و پرو در کرمانشاه به ترتیب با 2200 و 1300 متر طول دومین و سومین غار بلند ایران هستند. فراخ‌ترین دهانه غار ایران نیز غار رود افشان در فیروزکوه با دهانه 50 و ارتفاع 18 متر است.
